حسابداری چیست؟

در ادامۀ مباحثی که قبلا داشتیم به موضوعی می رسیم که یکی از مهم­ترین موضوعات و مسائلی هست که صاحبایِ کسب­و­کار باید بهش توجه کنند و اون چیزی نیست جز مباحث پولی و مالی.

یه کسب­و­کار تنها در صورتی می تونه دوام داشته باشه و به صاحبان و کارکنانش سود و منفعت برسونه که برآیند فعالیت­هاش سودآور باشه، در حقیقت یکی از اصلی­ترین اهدافِ تلاش­هایِ اقتصادی و تجاریِ افراد رسیدن به سود و منفعت مادی هست.

و رسیدن به سود به جز با حساب و کتابِ دقیق و علمی و حرفه­ای امکان­پذیر نیست، چون باید دونست که پول کجا و چطوری خرج شده و در ازایِ خرج کردنش چه چیزی به دست اومده.

در روزگارِ قدیم تجار و کسبه با یه چرتکه و چند ورق کاغذ حساب و کتابشون رو نگه می داشتن، اما امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی و توسعۀ مبادلات و معاملات در سطح جهانی دیگه استفاده از روش­هایِ قدیمی امکان­پذیر نیست و حتی اگه ممکن هم باشه دیگه مقرون به صرفه نیست.

هرچند که شاید حساب و کتابِ یه مغازه یا تولیدیِ کوچیک رو بشه با همین روش­هایِ ساده مدیریت کرد اما قطعا علمِ حسابداری و حسابدارهایِ حرفه­ این کار رو خیلی بهتر و دقیق­تر وسریع­تر انجام میدن که هم در زمان که مهم­ترین دارایی هر کسیه صرفه جویی میشه و هم اینکه از ضریب اطمینان خیلی خیلی بالاتری برخورداره.

بنا به دلایلی که عرض شد و به نظرِ من آشنایی با رشتۀ حسابداری حتی برایِ کسی که نمی­خواد به صورت جدی و علمی این رشته رو یاد بگیره و استفاده کنه می تونه مفید باشه. این آشنایی می تونه علاوه بر ایجاد دیدِ بازتر در زمینۀ کسب­و­کار، باعث بشه که صاحبایِ کسب­و­کار زبان حسابدارهاشون و سایر فعالانِ اقتصادی رو در زمینۀ مسائل مالی و پولی بهتر درک کنن و در نتیجه رشد بهتر و بیشتری داشته باشن. و حتی شاید برای حساب و کتاب­هایِ شخصیِ افراد هم مفید و کارآمد باشه.

به همین دلایل تصمیم گرفتم تا در این قسمت به آشنایی با مبحث حسابداری بپردازیم و به این منظور خلاصه­ای از کتابِ «حسابداریِ عمومیِ مقدماتی» نوشتۀ: شهرام روزبهانی رو براتون آوردم، امیدوارم که مورد توجه و استفاده قرار بگیره:

*  *  *

از قدیم­الایام همیشه کنترلِ موجودیِ نقد و نگهداریِ حساب­ها و بدهی­ها و طلبکاری­ها به صورتِ دقیق و سریع مدنظر بوده است. که در دنیایِ کنونی این وظیفه برعهدۀ دانشِ حسابداری می­باشد.

حسابداری دانشی جدید و فرآیندی اطلاعاتی می­باشد که سیستم­هایِ اقتصادی و تجاریِ دنیا بر مبنایِ این اطلاعات تصمیم­گیری می­کنند.

روندِ حسابداری به این صورت است که یکسری رویدادهایِ مالی رخ داده که ما اطلاعاتِ آن را به صورتِ خام داریم و با استفاده از دانشِ حسابداری آن­ها را تجزیه و تحلیل کرده و سپس ثبت می کنیم و بعد از ثبت و نگهداری آن­ها را خلاصه کرده و مورد استفاده قرار می­دهیم.

تعریفِ حسابداری:

امروزه حسابداری را دانشی می­دانند که با بکارگیریِ آن، اطلاعاتِ مربوط به معاملات و عملیاتِ مالی و رویدادهایِ دارایِ اثرِ مالی بر یک مؤسسه جمع­آوری، تجزیه و تحلیل، اندازه­گیری، ثبت، طبقه­بندی، تجمیع و تلخیص و گزارش می­شود.

مؤسساتی که حسابداری استفاده می­کنند:

1- مؤسسات خدماتی: مؤسساتی هستند که خدماتی را به مشتریان عرضه و در ازایِ آن کارمزد یا حق­الزحمه دریافت می­کنند.

2- مؤسسات بازرگانی: مؤسساتی هستند که به خرید­و­فروش نوعی خاص یا انواعی از موادِ خام و فرآورده­ها و یا کالاهایِ ساخته شده اشتغال دارند.

3- مؤسسات تولیدی: مؤسساتی هستند که کالایِ مصرفیِ بادوام را با بکارگرفتنِ سرمایه و نیرویِ انسانی و با استفاده از ابزار و ماشین­آلات و تجهیزات تولید می­کنند و تولیداتِ خود را به مؤسساتِ بازرگانی یا مستقیما به مصرف کنندگان می­فروشند.

مؤسسه واحدی است که با نام و هدفِ معین در مالکیتِ بخشِ عمومی یا خصوصی یا ترکیبی از این دو قرار دارد و به فعالیت­هایِ انتفاعی یا غیرانتفاعی می­پردازد و طرفِ معامله واقع خواهد شد.

بناربراین مؤسسات براساسِ مالکیت، هدف یا نوعِ فعالیت طبقه­بندی می­شوند.

1- طبقه­بندیِ مؤسسات براساسِ مالکیت

1-1- مؤسساتِ بخشِ عمومی

کلیۀ واحدهایی که به طورِ مستقیم یا غیرِمستقیم در مالکیت و نظارت و مدیریتِ دولت و سازمان­هایِ دولتی می­باشند و با هدفِ سود و انتفاع و یا بدونِ هدفِ کسبِ سود و انتفاع فعالیت می­کنند.

1-2- مؤسساتِ تعاونی

تعاونی­ها واحدهایی می­باشند که توسط عده­ای از اشخاصِ حقیقی یا حقوقی به منظورِ رفعِ نیازهایِ مشترک و بهبودِ وضعِ اقتصادی و اجتماعیِ اعضا و از طریقِ خودیاری و همکاری و کمکِ متقابل تشکیل می­شوند.

1-3- مؤسساتِ بخشِ خصوصی

واحدهایی می­باشند که در مالکیت و مدیریتِ اشخاصِ حقوقی و حقیقی هستند و به منظورِ کسبِ سود یا بدونِ قصد و هدفِ کسبِ سود فعالیت می­کنند.

2- طبقه­بندیِ مؤسسات براساسِ هدفِ آن­ها

2-1- مؤسساتِ انتفاعی

سازمان­ها و مؤسساتی هستند که توسطِ دولت یا یک یا چند شخصِ حقیقی یا حقوقیِ عمومی یا خصوصی ایجاد و به منظورِ و هدفِ کسبِ سود فعالیت می­کنند.

2-2- مؤسساتِ غیرِانتفاعی

مؤسساتی هستند که بدونِ منظورِ کسبِ سود بلکه در جهتِ پیشبردِ اهدافی که منافعِ جامعه را تأمین می­کند فعالیت می­کنند.

3- طبقه­بندیِ مؤسسات براساسِ نوعِ فعالیت

3-1- مؤسساتِ خدماتی

3-2- مؤسساتِ بازرگانی

3-3- مؤسساتِ تولیدی

استفاده­کنندگان از اطلاعات و نتایجِ حسابداری چه کسانی هستند؟

الف) استفاده­کنندگانِ درون­سازمانی: هیأت مدیره، مدیران، سرپرستانِ عملیات و غیره.

ب) استفاده­کنندگانِ برون­سازمانی: هر فرد یا مرجعِ ذی­نفعی که حقِ دریافتِ اطلاعاتِ مالی را از یک مؤسسه دارد و بر مبنایِ آن اطلاعات با مؤسسه داد­و­ستد می­کند.

*  *  *

رشته­هایِ تخصصیِ حسابداری کدامند؟

1- حسابداریِ مالی:

سیستمِ حسابداریِ مرتبط با مؤسساتِ بازرگانی و انتفاعی که با استفاده از این روش می­توان نتایجِ حاصل از فعالیتِ بازرگانیِ مؤسسات را در قالبِ صورت­هایِ مالی، خلاصه و قابل استفاده نمود را حسابداریِ مالی می­گویند.

2- حسابداریِ صنعتی:

تولید و استفاده از منابع و موادِ اولیه و تبدیلِ آن­ها به کالا و فروشِ محصولات، نیاز به ثبت و ضبط و نگهداریِ حساب­ها دارد و برایِ آن­که بتوان اطلاعاتِ مالیِ حاصله را به درستی خلاصه نمود باید از سیستمِ حسابداریِ صنعتی استفاده کرد.

3- حسابداریِ مدیریت:

حسابداریِ مدیریت هم اطلاعاتِ واقعی و هم اطلاعاتِ برآوردی را برایِ کمک به مدیران در عملیاتِ روزانه و برنامه­ریزیِ عملیاتِ آتی به کار می­گیرد و با مسائلِ خاصی که مدیرانِ واحدِ تجاری در سطوحِ مختلف با آن روبه­رو هستند سروکار دارد.

4- حسابداریِ دولتی:

با وجودِ کسترشِ روابطِ جهانی وبین­المللیِ حکومت­ها و گسترشِ فعالیت­هایِ دولتی، نیازِ دولت­ها نیز به استفاده از روش­هایِ حسابداری که مطابق با نیازهایِ حکومتی و اعمالِ قدرت توأم باشد توسعه یافته و حسابداریِ دولتی رشته­ای خاص در همین راستا می­باشد.

5- حسابرسی:

نتایجِ فعالیتِ حسابدارانِ مؤسسات باید برایِ اینکه قابلِ اتکا و اعتماد باشد موردِ رسیدگیِ حسابدارانِ درستکار و دارایِ مهارت و صلاحیتِ تخصصی قرار بگیرد تا با رسیدگی به اسناد و مدارک، هرگونه تقلب و سوء استفاده کشف گردد و درستیِ صورت­ها و گزراش­هایِ مالیِ مؤسسات بی­طرفانه اعلام گردد. به حسابدارانِ حرفه­ای که این وظیفه را برعهده دارند «حسابرس» و کاری که انجام می­دهند را «حسابرسی» می­گویند.

*  *  *

اجزا و عناصرِ حسابداری

دارایی­ها، بدهی­ها، سرمایه، درآمدها و هزینه­ها عناصرِ حسابداری می­باشند که در ادامه آن­ها را تشریح خواهیم کرد.

دارایی­ها:

کلیۀ اموال، مطالبات و سایرِ منابعِ متعلق به یک مؤسسه که در نتیجۀ معاملات و عملیاتِ مالی یا سایرِ رویدادها ایجاد شده و قابلِ شناسایی به پول بوده و دارایِ منافع آتی باشند را دارایی می­گویند.

انواعِ دارایی­ها:

1- دارایی­هایِ نقدی و بانکی

2- مطالبات (بدهکاران)

3- موجودی­هایِ جنسی و کالا

4- دارایی­هایِ ثابت و تجهیزات

بدهی­ها

تعهداتی هستند که یک مؤسسه در قبالِ اشخاص و مؤسساتِ دیگر دارد و از معاملات و رویدادهایی گذشته ناشی شده­اند و باید با پرداختِ پول یا تحویل کالا یا انجامِ خدمات یا انتقالِ سایرِ اقلامِ دارایی­ها تسویه شوند.

انواعِ بدهی­ها:

1- بستانکاران: تعهداتِ یک مؤسسه در اثرِ خریدِ نسیۀ اموال، کالا و خدمات از اشخاص یا مؤسسه­هایِ دیگر

2- اسنادِ پرداختی: بدهیِ ناشی از معاملاتِ یک مؤسسه که در قبالِ آن سندِ تجاری نظیر سفته و برات صادر شده

3- وام­ها: مبالغی که یک مؤسسه از بانک­ها و مؤسساتِ اعتباری یا سایرِ اشخاص و مؤسسات استقراض کرده و متعهد می­شود که اصل و فرعِ آن را در موعدِ معین یا به اقساط بپردازد.

سرمایه چیست؟

حقِ مالیِ صاحب یا صاحبانِ سرمایۀ یک مؤسسه نسبت به دارایی­هایِ آن مؤسسه را سرمایه می­گویند. در واقع با کسر کردنِ بدهی­هایِ یک مؤسسه از کلِ دارایی­هایِ آن، سرمایه به­دست می­آید.

 

 

ترازویِ فوق را معادلۀ حسابداری می گویند.

 

معادلۀ حسابداری که در واقع اساسِ حسابداری بر آن استوار است و در همه حال باید برابر و مساوی باشد و ترازویِ فوق توازن داشته باشد به صورت زیر است:

دارایی = بدهی + سرمایه

که با استفاده از جابجایی در معادلاتِ ریاضی به صورت­هایِ زیر هم نوشته می شود:

بدهی – دارایی = سرمایه

سرمایه – دارایی = بدهی

 

درآمد چیست؟

به بهایِ کالایِ فروش رفته یا خدماتِ انجام شده برایِ مشتریان و نتایجِ سایرِ فعالیت­هایِ عادیِ یک مؤسسه در یک دورۀ مالی که به تحصیلِ وجهِ نقد یا افزایشِ سایرِ دارایی­ها و یا کاهشِ بدهی­ها منجر می­شود، درآمد می­گویند.

هزینه چیست؟

به مخارجی نظیرِ خریدِ مواد و کالا و پرداختِ دستمزد، اجاره، آب و برق و غیره که باعثِ خروجِ وجه نقد یا کاهشِ سایرِ دارایی­ها و یا افزایشِ بدهی­هایِ یک مؤسسه می­شود و منافع آتی ندارد، هزینه می­گویند.

*  *  *

البته دانشِ حسابداری بسیار گسترده و تخصصی هست و کسبِ مهارت در اون نیازمندِ سال­ها آموزش و تجربه هست. اما شاید این مقدمه بتونه زمینۀ آشنایی اهالیِ باشگاه رو با این رشته فراهم کنه و ارزش و اهمیت و جایگاهِ این رشته رو برای صاحبانِ کسب­و­کار روشن کنه. و باعث بشه که علاوه براینکه خودشون دنبال فراگیری و آشنایی با این رشته برن تویِ حساب و کتابایِ کاریشون از متخصصینِ این رشته استفاده کنن تا هم زمینۀ اشتغالِ افرادِ بیشتری فراهم بشه و هم کسب­وکارایِ کوچیک هم طبقِ استاندارد و به درستی به راهشون ادامه بدن و رشد کنن.

 

به امیدِ روزایِ خوب

پیروز و پایدار باشید

 

(منبع: حسابداریِ عمومیِ مقدماتی، نوشتۀ: شهرام روزبهانی، مؤسسۀ انتشارات فرازاندیشِ سبز)